Göz Konforu İçin Monitör Tercihi (VA, TN, IPS)
Monitör, cep telefonu, tablet.. Ekranlar hayatımızın her yerinde artık. Çeşit çeşit özelliklerle donatılan ekranlar kişisel beklentilere yönelik çözümler üretmeye çalışsa da söz konusu göz konforu olduğunda istatistiki bir veri havuzu oluşturmaya yetecek kadar malzeme çıkıyor ortaya. Bahsettiğim durum panellerin flicker-free ya da low blue light gibi zaten güncel modellerin hepsinde mevcut olan özellikleriyle ilgili değil. Bu yazıda biraz daha kişisel deneyimlerden yola çıkarak benzer sorunlar yaşayanlar için ideal seçeneğe yönelmeye çalışacağız.
IPS panel kullananlar arasından Reddit ya da teknoloji forumlarında görebileceğiniz sayfalarca dolusu şikayet içerikli mesaj atmış kullanıcı var. Şikayetlerinin ortak noktası IPS panel karşısında bir süre geçirdikten sonra gözde kuruluk, kanlanma, ağrı gibi rahatsızlıkların oluşması. Yine bu kullanıcıların bir diğer ortak noktası ise metnin başında değinilen ve artık tüm panel tiplerinde ortak olan anti-flicker ya da düşük mavi ışık özelliklerinden bağımsız olarak bu durumun gerçekleşiyor olması. Yani göz konforu için panelde bulunan tüm özellikler aktifken yaşanıyor bu gözde kuruluk, kanlanma ve ağrılar.
Şu konuda değindiğimiz pwm dimming de sorunun kaynağı değil nitekim flicker-free teknolojilerini paneline adapte eden firmalar bu titreşimin önüne geçiyor. Şimdi bahsedilen şikayetlerden bazı örneklere bakalım (çevirileri aşağıda mevcut):
"Fully agree with you. The only aspect of the monitors I've been trying in the past year that still remains problematic, is IPS glow. There's no other explanation as to why I've had such problems with all my IPS panels. Back on the 40" VA and I feel mostly fine after a few days."
"It's been a couple of more weeks. Still no eye fatigue from a VA monitor. And I did end up staying with the 32UD60, despite the uniformity issue. Eye comfort is way more important to me. And after years of dealing with eye fatigue from monitors, no way I would go back to IPS or TN."
"I must admit that VA are in some way more like flat surface in that eyes have at least surface to focus at, unlike IPS which seems to be more like watching transparent mosaic of colored glass. "
"Low constrast or not, on the VA panel I feel much less like I'm looking at the backlight than the panel itself. And even within my lower contrast setup for text, there is much more range on the VA than on IPS. For example, I have a slightly lighter active line color than the background color set up in my text editor. On IPS, I can just barely make out the active line color. On VA, the active line color is very obvious."
"I am 100% sure IPS technology somehow negatively affecting my eyes. I can't sit in front of IPS panel any longer than 30 mins. My eye start burning and tearing. I had 3 IPS monitors, which are returned now to a shop due to the same eye strain. They were perfectly calibrated with ideal color temperature and NO PWM. Before IPS monitors I had low quality TN panel with a strong blue tint on my older laptop, I was able to sit in front of it 24/7 without any discomfort. Now, after I returned 3 IPS monitors, I bought TN panel and I feel such a GREAT RELIEF on my eyes , as I can easily work for 8 hours without any problems."
"I've had the same experience. Last Spring I was shopping for a new ThinkPad and tried several different machines before reluctantly deciding to beef up my aging T530. The TN panel on my T530 doesn't cause me any fatigue whatsoever, but every model I tried with an IPS panel really punished my eyes."
"Bought u2715h dell ultra sharp 2560x1440 ips. Eye strain nearly immediately even at 15% brightness." - "Did you figure out why? I've been using this monitor for the last couple of weeks and I'm having serious eye strain." - "no not really though i assume its the ips panel as much of a bummer that is... i bought an ultrawide 3440x14400 samsung after that and had 0 issues with eye strain. its a VA panel..though i took it back because of colour banding/dithering/black crush issues."
"I have and use (and have used) many IPS displays between home and work. And what I notice in comparison to my current VA display is that my eyes get fatigued faster with IPS. I have ditched a number of devices with IPS displays at this point, not just monitors, because of eye fatigue from those devices. For phones, my eyes have been more comfortable with OLED than IPS. For laptops, my eyes have been more comfortable with TN than IPS. For monitors, my eyes have been more comfortable with TN and VA than IPS. And on backlighting, my eyes have been more comfortable with CRT and CCFL than W-LED. And I never once got eye fatigue from either. I did get dry eyes from CRT though."
"I agree with you. VA is regularly far easier for me to look at than IPS. At the same time, the OLED display in my current Moto Z2 Play is a million times easier to look at than any other IPS phone I've used. Again, I think it has to do with contrast, although OLEDs do tend to be warmer than WLED backlights. But yeah, the evidence is there also in my own experience to conclude that the panel technology has a noticeable effect in eye-strain."
"In my experience eye fatigue has been the worst with the combination of IPS/W-LED."
"Right away I feel like my eyes are being assaulted. Despite this thing having a higher DPI and very noticeably sharper text (at ~ the same text size as what I used on the VA), and my eyes can't hold focus. Changing the text size doesn't matter. The color is setup warm and changing it doesn't matter. The room has good ambient lighting. Viiewing distance doesn't matter. The only notable change here is swapping monitors (VA for IPS). And what's odd is that I can't identify any problem, other than the IPS glow. This monitor has good uniformity, as good as the VA. But it has that overall silvery sheen glow to it that I see on all IPS displays, and my eyes can't deal with it. And when this monitor was released, reviewers gave it a big thumbs up. I have since learned that for the use case of working with text and eye fatigue, monitor reviewers have nothing of any real benefit to offer. Personal experience and discussion with other people (whatever the product) is much more fruitful."
"There is 0 IPS panels which I can currently use. The only screens I can use are VA or AMOLED panels. I haven't experimented enough with TN. I would say that when done properly AMOLED is even more comfortable for me than VA. Several times I thought a monitor or phone with an IPS display was "the one" but always it becomes painful after a few weeks maximum timeframe. There is something sharp about the display and I feel like I can't focus on it well."
"In theory a native 8-bit display (most VA panels, some high-end IPS) SHOULD eliminate dithering."
Farklı forumlardan alınan farklı kullanıcı deneyimleri bu şekilde. Aşağıdan çevirileri okuyabilirsiniz.
"Geçen yıl denediğim monitörlerin ortak problemi IPS Glow. Tüm IPS panellerde böyle sorunlar yaşamamın başka nedeni olamaz. 40" VA panele geri döndüm ve birkaç günün ardından çoğunlukla iyi hissediyorum."
"Birkaç hafta oldu hala VA panelden dolayı bir göz yorulması yaşamadım.... Ve yıllarca monitörlerden kaynaklı göz sorunları yaşadıktan sonra asla IPS ya da TN panele dönemem."
"Kabul etmeliyim ki IPS paneldeki transparan renkli cam mozaikleri izlemek gibi olan durumun aksine VA panel en azından bir şekilde gözlerin odaklanabileceği düz bir zemine sahip"
"Düşük kontrast ya da değil, VA panelde çok daha az oranda panelin kendisine bakmaktansa arka ışığa bakıyor gibi olduğumu hissediyorum."
"%100 eminim ki IPS teknolojisi bir şekilde gözlerimi olumsuz etkiliyor. 30 dakikadan uzun IPS panel karşısında oturamıyorum. Gözlerim yanmaya ve acımaya başlıyor. 3 IPS monitörüm vardı ve aynı göz rahatsızlıkları nedeniyle hepsini iade ettim. Hepsi ideal renk sıcaklığı ile harika biçimde kalibre edilmişti ve PWM sorunları yoktu. IPS monitörlerden önce eski dizüstü bilgisayarımda düşük kalitede ve baskın bir mavi tona sahip TN panel bulunmaktaydı ve herhangi bir rahatsızlık olmadan 7 gün 24 saat karşısında oturabiliyordum. Şimdi bu üç IPS monitörü iade ettikten sonra TN panel satın aldım ve gözlerimde müthiş bir rahatlama hissediyorum. Öyle ki, herhangi bir problem yaşamadan rahatlıkla 9 saat boyunca monitör karşısında çalışabiliyorum"
"... T530 modelindeki TN panel hiçbir şekilde gözlerime rahatsızlık vermezken IPS panelli denediğim her model gerçekten gözlerimi acıttı."
"... U2715h Dell Ultra Sharp 2k IPS monitör satın aldım. Göz yorgunluğu %15 parlaklıkta bile kendisini gösteriyor." >>>>> "Nedenini çözdünüz mü? Ben de birkaç haftadır bu monitörü kullanıyorum ve ciddi göz rahatsızlığı yaşıyorum" >>>>> "Hayır tam olarak değil.... VA panel olan bir Samsung monitör satın aldım ve ondan sonra göz rahatsızlığım sıfıra indi."
"Ev ve iş yerinde pek çok IPS ekran kullandım ve fark ettim ki mevcut VA panelli ekranıma göre gözlerim IPS karşısında çok daha hızlı yoruluyor. Göz yorgunluğuna neden oldukları için bir dizi IPS panelli ekrandan kurtuldum ki bunlar sadece monitörler değildi. Telefonlar için konuşacak olursak gözlerim OLED ile, dİzüstü bilgisayarlar için konuşmak gerekirse TN panelle ve monitörler için konuşursam gözlerim TN ve VA panellerle IPS'e nazaran çok daha rahatlar. Arka aydınlatmadan bahsetmek gerekirse gözlerim CRT ve CCFL ile W-LED'e nazaran çok daha rahatlar."
"Katılıyorum. VA panele bakmak IPS panele bakmaktan daha rahat. Aynı zamanda OLED ekrana sahip olan Moto Z2 Play telefonumun ekranına bakmak kullandığım herhangi bir IPS panelli telefon ekranına bakmaktan milyon kere daha rahat. Dediğim gibi, OLED ekranlar W-LED arka aydınlatmalara nazaran daha sıcak tonlara yatkın olsa da bence bu kontrast ile ilgili..."
"Benim deneyimime göre göz yorgunluğu en berbat haliyle IPS / W-LED kombinasyonunda gerçekleşiyor."
"... Anında gözlerim saldırıya uğruyor gibi hissediyorum. Bu şey (ips panel) daha yüksek DPI ve oldukça fark edilebilir keskin yazılara sahip olsa da gözlerim odaklanmayı sürdüremiyor. Yazı boyutunu değiştirmek işe yaramıyor. Renkler sıcak tona ayarlı ve bunu değiştirmek de işe yaramıyor. Oda iyi bir aydınlatmaya sahip. Görüş mesafesi de fark etmiyor. Kayda değer tek değişiklik monitörlerin değişimi (IPS - VA). Garip olan şeyse şu ki IPS glow dışında bir problem tespit edemiyorum. Bu monitör VA kadar iyi bir homojenliğe sahip ama tüm IPS ekranlarda gördüğüm o gümüşümsü pırıltıya (ips glow) sahip ve gözlerim bununla başa çıkamıyor..."
"Hali hazırda kullandığım hiç IPS panel yok. Kullanabildiğim tek paneller VA ya da AMOLED olanlar. TN panelleri yeteri kadar deneyimlemedim. Şunu diyebilirim ki düzgün biçimde üretildiğinde benim için AMOLED panel VA panelden bile daha konforlu. Birkaç kere IPS ekranlı bir monitör ya da telefonun daha iyi olduğunu düşündüm ama maksimum birkaç haftalık kullanım ardından hep acı verici bir hal aldı bu ekranlar. IPS panellerde keskin olan bir şey var ve gözlerimin ona tam olarak odaklanamadığını hissediyorum."
"Teorik olarak doğal biçimde 8-bit renk derinliğine sahip ekranlar (çoğu VA panel ve bazı yüksek teknoloji IPS paneller) ekrandaki titreşimi engelliyor olmalı."
Yukarıdaki kullanıcı deneyimleri birkaç forumdan toplanmış görüşleri içeriyor. Bir arama motorunda "ips eye strain", "ips eye fatigue" vb. bir arama yaparsanız çok fazla sayıda benzer içeriğe ulaşmanız mümkün olacaktır.
Şunu hatırlatmakta fayda var ki çoğu insan IPS ekranlardan bu şekilde olumsuz etkilenmiyor olabilir. Nitekim milyonlarca insan her gün IPS paneller karşısında saatler geçiriyor. Monitörler, telefonlar... Eğer IPS panelin gözdeki olumsuz etkileri insanlar içinde kullanıcısı nispetinde daha yaygın olsaydı bu tür panellerin üretimi devam edemezdi diye düşünüyorum. Dolayısıyla bu yazıda verilen örnekler doğrultusunda yazının ana fikri IPS panellerle sorun yaşayan insanlara yol gösterici olabilmektir.
Örneklerden yola çıkarsak IPS panellerden olumsuz şekilde etkilenenler tam olarak bilimsel metotlarla ortaya koymamış olsalar da çeşitli gözlemlere dayalı "olağan şüpheliler" listelerini sunmuşlar.
- IPS glow (IPS ekranlardaki parlama efekti)
- W-LED backlight (IPS arka aydınlatma metodu)
- Backlight spectrum
- Static contrast (TN paneller de IPS ile yakın kontrast değerlerine sahip. IPS'de yaşanan olumsuzluklar TN panelde yaşanmıyorsa bu olağan şüpheli gözardı edilebilir.)
- Yaygın 6+2(fcr) Bit renk derinliği (gerçek 8 değil)
Örnekleri bir veri havuzu sayıp değerlendirme yapmak gerekirse IPS panellere ilişkin göz rahatsızlıkları yaşayan çoğu kullanıcı TN ve VA panelleri çok daha rahat bulmuş. Yorumların birkaçında TN panelleri de IPS panellerle bu açıdan aynı kümede değerlendiren kullanıcılar mevcut. Onlar da VA panelin kendileri için göz konforu açısından tek seçenek olduğuna değinmiş. Hatta AMOLED ekranları daha da ön sıraya koymuşlar fakat malum AMOLED ekranların monitör olarak yaygınlığı ve ulaşılabilirliği günümüzde oldukça zor ve kısıtlı durumda. Bu durumda göz konforu için bir sıralama yapmak gerekirse:
AMOLED > VA ≥ TN > IPS şeklinde bir sıralama yapmak mümkün olabilir. Ben de kişisel deneyimim olarak uzun yıllar TN panel kullandım ve genel olarak ciddi bir rahatsızlık hissetmedim. Bu yazıyı hazırlama nedenim olan yeni monitörümde IPS tercihimin akabinde çok kısa sürede kendisini gösteren göz rahatsızlıklarım nedeniyle ben de yukarıdaki görüşlere katıldığımı belirtmek isterim. TN panel karşısında yıllarca çok uzun saatler vakit geçirdim ve uzun saatlerin getirdiği yorgunluk dışında bir rahatsızlık yaşamamıştım. Fakat son derece kaliteli bir IPS panel almış olmama rağmen 30 dk. gibi bir sürede gözlerimi kan çanağına çevirmeyi başardı. Telefon ekranı olarak da uzun yıllar AMOLED kullandım ve yine bu şekilde kayda değer bir rahatsızlık yaşadığımı hatırlamıyorum. Telefon ekranına ilişkin yaşadığım rahatsızlık PWM dimming kaynaklı bir rahatsızlıktı fakat bu artık AMOLED ekranlardaki DC Dimming çözümüyle elimine edilmiş bir durum. Buna ilişkin buradaki yazımızı inceleyiniz.
 |
| TN panel katman dizilimi |
TN panellerin en büyük artısı olarak rakipsiz yanıt süreleri yani kısaca panel hızları ve bunun bir yansıması olarak ghosting, blur gibi etkilerin neredeyse hiç görülmüyor olmasını sayabiliriz. Competitive oyunlar oynayanların TN panel tercihini oluşturan özellikler bunlar. Bunun yanında yukarıda da bahsedildiği gibi renk doğruluğu ve görüş açıları en zayıf olan panel tipleri de yine TN paneller olarak karşımıza çıkıyor.
VA panellerin öne çıkan en büyük özelliği gerçek siyahlar ve gerçek beyazlar sunabiliyor olması. Renk doğruluğu ve görüş açıları bakımından IPS ile TN paneller arası bir konumda bulunuyor. Panel hızı bakımından genel bir sıralama yapmak gerekirse TN > IPS > VA demek mümkündür. Bunun bir yansıması olarak ghosting etkilerinin en belirgin biçimde görüldüğü panelin VA olduğunu söylemek de mümkün. Tabi bunun genel ve kabaca bir sıralama olduğunu unutmayın. Pahalı ve kaliteli bir VA panel ortalama bir IPS panelden daha hızlı olabilir ve hatta sıradan bir TN panele denk bir gecikme bile sunabilir.
IPS paneller ise en çok renk doğruluğu (siyahlar hariç) ve görüş açılarının üstünlüğüyle öne çıkıyorlar. Panel hızı bakımından genel olarak VA ve TN paneller arası bir yerde bulunduklarını söylemek mümkün. Ortalama bir kullanıcı için en çok tercih edilen panel türü olduğunu söylemek mümkün. Her beklentiyi yeterli ölçüde karşılayacak bir renk doğruluğu, hız ve üstün görüş açıları sunmaları sayesinde en çok tercih edilen panel türü olarak nitelenebilirler.
 |
| IPS panel katmanları |
Panellerin bu karakteristik özellikleri yanında artık bir de bazı kullanıcılar için geçerli olabilen göz konforu ve olası rahatsızlıklar başlıklı kriterler listesini değerlendirmeye almak gerekebilir. Eğer IPS ekranlar gözlerinizde kuruluk, yanma, batma, kanlanma ve ağrı gibi sorunlara yol açıyorsa diğer kullanıcıların deneyimleri gösteriyor ki ne parlaklıkla oynamak, ne renk gamutu ayarları, ne mavi ışık seçenekleri ne de flicker-free teknolojisi düzeltebiliyor bu durumu. Çoğu kullanıcının tahmin ettiği gibi sorun W-LED arka aydınlatma, IPS glow, IPS panel katmanlarının dizilimi ya da parlaklık önleyici kaplama ile ilgili olabilir.
 |
| Panellere göre parlaklık önleyici (Anti-Glare) katman uygulama trendleri |
Yorumlar
Yorum Gönder